Lịch sử và nguồn gốc của xà phòng Castile

Nguồn gốc cổ đại của xà phòng Castile bắt nguồn ở Aleppo của vùng Levant (hay Liban, Syria, Israel, Palestine..ngày nay) thuộc phía Đông Địa Trung Hải . Xà phòng Castile cổ là xà phòng dạng bánh được làm bằng dầu Laurel (lá nguyệt quế), dầu Oliu và dung dịch kiềm (tro). Trong nhiều dẫn chứng tài liệu thì xà phòng Castile cổ còn được biết đến với tên gọi là xà phòng Aleppo. [1]

Người ta tin rằng vào thế kỷ 11 xà phòng Aleppo đã du nhập vào Châu Âu khi thập tự quân quay trở về quê hương, sau những cuộc thập tự chinh đầu tiên. Xà phòng Aleppo mang đến một cuộc cách mạng mới về vệ sinh công cộng, vệ sinh cá nhân thời bấy giờ. Nó đã nhanh chóng soán ngôi loại xà phòng có mùi khó chịu được làm từ mỡ động vật thời ấy. [2]

Trong số tất cả những loại xà phòng sản xuất ở châu Âu ban đầu, có một loại xà phòng đã tạo được sự khác biệt nhờ chất lượng cao và khả năng làm sạch tốt hơn những loại xà phòng khác. Loại xà phòng này được phát minh ra bởi Vương quốc Castilian (tên tiếng Anh là Kingdom of Castile) ở thế kỷ 12-13. Vương quốc Castilian thời ấy là một trong những vương quốc của bán đảo Iberia, thuộc Tây Ban Nha. Cái tên “Castile soap” cũng bắt nguồn từ đó. [3]

Xà phòng Castile rất được ưa chuộng phổ biến ở công hội hoàng gia Tây Ban Nha, và lan dần ra các hoàng gia khác ở Châu Âu vào thế kỷ 15-16. Nhưng thường được biết đến với những cái tên thương mại latin khác như : sapo hispaniensis (xà phòng Tây Ban Nha) hoặc sapo castilliensis (xà phòng Castilian). [3]

Xà phòng Castile vẫn luôn được biết đến dưới dạng bánh. Phải đến thời kỳ cận đại - đầu thế kỷ 19, các nhà khoa học mới tìm ra Potassium Hydroxide, một hoạt chất chính khi kết hợp với dầu thực vật, tạo nên xà phòng Castile dạng lỏng (Castile soap liquid). [4]. Vào năm 1865, William Shepphard đã được cấp bằng sáng chế cho một phiên bản xà phòng dạng lỏng. Và phải tới năm 1980 xà phòng dạng lỏng mới được đưa vào sản xuất đại trà . [5]

Xà phòng Castile theo truyền thống được làm ra như thế nào?

Như đã biết xà phòng Castile cổ là xà phòng dạng bánh được làm bằng dầu Laurel (lá nguyệt quế) , dầu Oliu và dung dịch kiềm (tro). [2] .Tuy nhiên, khi nó lan rộng qua Châu  Âu thời kì đầu, thì các nhà sản xuất xà phòng không dễ dàng tiếp cận được với dầu Laurel, do đó họ đã sử dụng dầu Oliu sẵn có thay thế cho dầu nguyệt quế. Từ đó tạo ra một loại xà phòng bánh bằng dầu ô liu nguyên chất.[3]

Ở Tây Ban Nha, cây Salsola được đốt cháy để tạo ra tro kiềm gọi là barilla (1 dạng natri cacbonat không tinh khiết thu được từ tro thực vật có chứa nhiều natri). Sau đó, được sử dụng kết hợp với dầu ô liu có sẵn tại địa phương, đã tạo ra loại xà phòng bánh màu trắng đầu tiên : có tên là Jabon de Castilla, hay xà phòng Castile, (còn có tên gọi thương mại : Sapo hispaniensis/Sapo castilliensis). [3]

Xà phòng Castile truyền thống đã trở thành tên gọi chung cho xà phòng bánh làm từ thực vật, không chứa các chất béo động vật có các đặc điểm : dạng bánh cứng, màu trắng, thuần dầu ô liu. [6]

Xà phòng Castile thời hiện đại có phải là sản phẩm được xây dựng từ 100% dầu oliu?
Xà phòng Castile hiện đại là một loại xà phòng làm từ chất béo thực vật, không chứa chất béo động vật và các thành phần tổng hợp. Xà phòng Castile tự nhiên, thân thiện với môi trường, không độc hại, có thể phân hủy sinh học, có dạng bánh hoặc dạng lỏng (liquid castile soap) tuỳ vào dung dịch kiềm kết hợp. [7]

Theo truyền thống, xà phòng Castile được làm bằng 100% dầu ô liu, nhưng xà phòng kiểu Castile hiện đại, bao gồm cả một nhãn hàng lớn như Dr.Bronner’s , đều pha trộn dầu oliu với các loại dầu thực vật khác, như dầu dừa, dầu quả bơ, dầu thầu dầu, dầu cây gai, dầu óc chó, dầu hạnh nhân...Những loại dầu này sẽ cung cấp các đặc tính làm sạch, dưỡng ẩm, tạo bọt.. khác nhau phù hợp với những làn da khác nhau, mục đích sử dụng khác nhau, giúp đa dạng hoá sản phẩm, tiện lợi và thích hợp hơn cho người tiêu dùng. [7]

Tại sao trên thị trường có Castile soap, Bastille soap và Liquid soap, chúng khác nhau như thế nào?

Những người theo chủ nghĩa xà phòng thuần tuý quan niệm rằng:

Castile soap, Castile soap liquid : là xà phòng chứa 100% dầu oliu trong thành phần.

Bastille soap, Bastille soap liquid : là xà phòng chứa ít nhất từ 70% dầu oliu trở lên trong thành phần. 

Liquid soap : là những loại xà phòng có mức dầu oliu < 70% trong thành phần.

Nhưng thực tế thì những cái tên khác tên “Castile soap, Castile soap liquid” nó chỉ duy trì trong một bộ phận nhỏ trên thị trường, hay bạn có thể hiểu nó như là tên riêng, tên cúng cơm, tên ở nhà mà bố mẹ bạn đặt cho bạn.

Bạn hoàn toàn có thể gọi tên sản phẩm của mình là Castile soap, Castile soap liquid, kể cả khi xà phòng của bạn không chứa 100% dầu Oliu, miễn là nó đúng với định nghĩa về xà phòng Castile hiện đại ở mục trên.

--------------------------------

Tài liệu trích dẫn được Mộc Hương sử dụng trong bài viết: 

[1] Bài viết “Xà phòng Aleppo, Xà phòng tự nhiên đích thực” được đăng trên tạp chí Tin tức Mỹ phẩm thiên nhiên T11/2009.

Link: https://web.archive.org/web/20120902121425/http://www.naturalcosmeticnews.com/new-products/aleppo-soap-the-true-natural-soap/ 

[2] Cuốn sách “Lịch sử về Lửa và thuốc súng của Hy Lạp” được viết vào năm 1960 bởi Tiến sĩ James Riddick Partington - một nhà hóa học và sử gia hóa học người Anh. Ông còn là cựu chủ tịch hiệp hội Lịch sử Giả kim thuật và Hoá học sơ khai tại London.

[3] Bài viết “Lịch sử ngắn về xà phòng” được đăng trên Tạp chí Dược phẩm T12/1999 của Tiến sĩ John A.Hurt - Cựu phó chủ tịch hiệp hội Lịch sử Dược phẩm Anh.

Link: https://web.archive.org/web/20150705115917/http://www.pharmaceuticaljournal.com/opinion/comment/a-short-history-of-soap/20066753.article 

[4] Cuốn sách “Ghi chép lịch sử về ngành công nghiệp Kali trong nước, thời kì đầu thuộc địa và sau đó” xuất bản bởi Hiệp hội Hóa học Hoa Kỳ ,được viết vào năm 1926 bởi Tiến sĩ Charles Albert Browne - một nhà hoá học, đóng góp nhiều cho sự phát triển của nông nghiệp và dược phẩm .Ông còn là cựu cục trưởng Cục hoá học thuộc Bộ nông nghiệp Washington.

[5] Trích dẫn các văn bản bằng sáng chế về “Xà phòng lỏng cải tiến” được Cục sáng chế và bảo vệ thương hiệu Hoa Kỳ (USPTO) cấp qua các thời kỳ.

Link: https://patents.google.com/patent/US49561A/en  

[6] “Định nghĩa xà phòng Castile” này được tìm thấy ở trang 13, trong Thông Tư của Sở Thương Mại cục Tiêu Chuẩn Hoa Kỳ số 383 - T9/1930 về các sản phẩm giặt, làm sạch, đánh bóng bề mặt vật liệu, căn cứ dựa trên Dược điển Hoa Kỳ 4 đã mô tả về xà phòng Castile.

Link: https://nvlpubs.nist.gov/nistpubs/Legacy/circ/nbscircular383.pdf 

[7] Bài viết “Xà phòng Castile soap và những công dụng thần kỳ” được đăng trên tạp chí sức khỏe T7/2019 và được đánh giá y tế bởi Tiến sĩ Cynthia Cobb - Chuyên gia về sức khỏe phụ nữ, thẩm mỹ và mỹ phẩm chăm sóc da .Tiến sĩ Cobb còn là giảng viên của Đại học Walden và cũng là người sáng lập và chủ sở hữu của Trung tâm Tăng cường Allure spa y tế.

Link: https://www.healthline.com/health/castile-soap.